Τεχνητή Νοημοσύνη και Φορολογία

ΑΦΙΕΡΩΜΑ - Η Λογιστική και η Χρηματοοικονομική στην αυγή μιας νέας εποχής

Του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΡΑΜΠΙΝΗ,
Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής του ΟΠΑ

Τον τελευταίο καιρό, η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) βρίσκεται ολοένα και περισσότερο στο επίκεντρο συζητήσεων ανεξαρτήτως επαγγελματικού, ηλικιακού ή μορφωτικού υποβάθρου των συνομιλητών. Παρόλο που οι γνώσεις και οι απόψεις που έχει ο καθένας μας επί του θέματος ποικίλλουν, επικρατεί μια κοινή βεβαιότητα ότι η ΤΝ θα διαδραματίσει καίριο ρόλο στις εξελίξεις κάθε επιστημονικού και επαγγελματικού πεδίου στο άμεσο μέλλον. Φυσικά, η φορολογία δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση.

Η πρώτη πτυχή της φορολογίας που αναμένεται να υποστεί συγκλονιστικές αλλαγές λόγω της ΤΝ είναι η φορολογική συμμόρφωση. Ήδη, φορολογικές αρχές ανά τον κόσμο έχουν αρχίσει να υιοθετούν εργαλεία ΤΝ που ενισχύουν τη φορολογική συμμόρφωση, όπως έξυπνους εικονικούς βοηθούς για τη συμπλήρωση φορολογικών δηλώσεων, προηγμένα προγράμματα ανάλυσης κινδύνου φοροαποφυγής ή φοροδιαφυγής, καθώς και συστήματα μαζικών διασταυρώσεων φορολογικών στοιχείων και αυτοματοποιημένων ελέγχων. Η χρήση αυτών των εργαλείων έχει αρχίσει να γίνεται τόσο εκτεταμένη, ώστε η αξία του επαγγελματία που απλώς συμπληρώνει φορολογικές δηλώσεις για τον φορολογούμενο ή διενεργεί τεχνικούς ελέγχους για λογαριασμό της διοίκησης προβλέπεται να μειωθεί σημαντικά στο άμεσο μέλλον.

Η δεύτερη πτυχή που αναμένεται να επηρεαστεί άμεσα είναι η εκπαίδευση στη φορολογία. Καθώς η σημασία της ανθρώπινης παρέμβασης για σκοπούς συμμόρφωσης ολοένα και θα μειώνεται, είναι αναγκαίο η φύση των μαθημάτων που σχετίζονται με τη φορολογία να αλλάξει ουσιωδώς. Πανεπιστημιακά μαθήματα και εκπαιδευτικά σεμινάρια που περιορίζονται στη μελέτη φορολογικών διατάξεων με στόχο την εφαρμογή του κώδικα φορολογίας για σκοπούς φορολογικής συμμόρφωσης και συμπλήρωσης φορολογικών δηλώσεων σταδιακά θα χάσουν τη χρηστικότητά τους. Αναπόφευκτα, όπως ο επαγγελματίας που εκτελεί μηχανιστικά τη συμπλήρωση δηλώσεων, έτσι και ο καθηγητής που διδάσκει μέσω μελέτης φορολογικής περιπτωσιολογίας χωρίς περαιτέρω εμβάθυνση αναμένεται να δει τον ρόλο του να υποβαθμίζεται. Λιγότερο άμεση αλλά εξίσου εντυπωσιακή θα είναι η επίδραση της ΤΝ στην ανάλυση φορολογικού σχεδιασμού των επιχειρήσεων. Με την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και τη διάδοση του ηλεκτρονικού εμπορίου, ολοένα και περισσότερες επιχειρήσεις βρίσκονται – εκούσια ή ακούσια – εκτεθειμένες σε διεθνείς φορολογικές προκλήσεις. Για παράδειγμα, επιχειρήσεις που επιθυμούν να δραστηριοποιηθούν σε άλλες χώρες βρίσκονται αντιμέτωπες με σύνθετα ζητήματα διεθνούς φορολόγησης εισοδημάτων, όπως διαφορετικός τρόπος φορολόγησης εταιρειών, παρακρατήσεις φόρων αλλοδαπής, φορολόγηση μερισμάτων από αλλοδαπές θυγατρικές εταιρείες, δηλωτικές υποχρεώσεις φόρων, κ.τ.λ. Η ΤΝ έχει τη δυνατότητα να διευκολύνει τη λήψη αποφάσεων, συγκεντρώνοντας και αναλύοντας δεδομένα σε πραγματικό χρόνο με εξαιρετική ταχύτητα. Ακόμα πιο καταλυτική θα είναι η επίδραση των λεγόμενων «GenAI agents» – σχετικά αυτόνομων συστημάτων τα οποία θα μπορούν να λάβουν αποφάσεις φορολογικού σχεδιασμού χωρίς την ανάγκη άμεσης ανθρώπινης καθοδήγησης. Με άλλα λόγια, δεν είμαστε μακριά από την εποχή όπου τα συστήματα αυτά θα μπορούν να υλοποιούν πλήρως τον φορολογικό σχεδιασμό που έχει αποφασιστεί από μια επιχείρηση, και μάλιστα στο διεθνές και ιδιαίτερα πολύπλοκο φορολογικό περιβάλλον.

Ατενίζοντας το μέλλον, εύλογα γεννάται το ερώτημα αν μπορεί κάπου να διατηρηθεί η αξία της ανθρώπινης παρέμβασης. Το ερώτημα είναι καίριας σημασίας καθώς η απάντησή του θα προσδιορίσει την κατεύθυνση που θα πρέπει να κινηθούν όσοι ενδιαφέρονται να σχετίζονται με το πεδίο της φορολογίας. Η απάντηση δεν είναι εύκολη, αλλά μάλλον βρίσκεται στο σημείο όπου η ΤΝ δεν μπορεί ακόμα (και δεν φαίνεται να μπορέσει στο άμεσο μέλλον) να αντικαταστήσει την ανθρώπινη νοημοσύνη: στην εγγενή ικανότητα της ανθρώπινης νοημοσύνης να αντιλαμβάνεται αιτιακές σχέσεις και κατ’ επέκταση να στοχάζεται πάνω σε υποθετικά σενάρια. Η ΤΝ, παρά τις δυνατότητές της, αντιλαμβάνεται κυρίως συσχετίσεις δεδομένων – όχι αιτιακές σχέσεις. Έτσι, ενώ μπορεί να μας απαντήσει με μεγάλη ακρίβεια σε ερωτήσεις του τύπου «Με βάση τα ισχύοντα φορολογικά δεδομένα, σε ποια χώρα θα πρέπει να επενδύσω ώστε να έχω τη χαμηλότερη φορολογική επιβάρυνση;», αδυνατεί να απαντήσει σε στοχαστικές ερωτήσεις του τύπου «Αν μια χώρα υιοθετήσει τα νέα φορολογικά πρότυπα του ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης), θα εξακολουθεί να αποτελεί ακόμα ελκυστική επιλογή;». Ανάλογα ερωτήματα του τύπου «τι θα συνέβαινε αν…» που συστηματικά προ κύπτουν κατά τη διαμόρφωση επιχειρηματικής στρατηγικής, στο πλαίσιο αποφάσεων φορολογικής πολιτικής, αλλά και σε ακαδημαϊκό διάλογο μέσα στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα, θα έφερναν την ΤΝ σε δύσκολη θέση, ιδίως αν δεν έχει διαθέσιμα προηγούμενα ιστορικά δεδομένα να επεξεργαστεί και να εντοπίσει συσχετίσεις.

Εν κατακλείδι: Θα έχει η ΤΝ καταλυτική επίδραση στο πεδίο της φορολογίας τα επόμενα χρόνια; Αναμφίβολα, καθώς η αξία της ανθρώπινης παρέμβασης θα μετατοπίζεται σταδιακά από ενέργειες εκτελεστικού χαρακτήρα σε δραστηριότητες που απαιτούν κρίση, αξιολόγηση μη ποσοτικοποιήσιμων μεταβλητών και στοχαστική σκέψη, συχνά με απουσία ιστορικών δεδομένων. Και για να ανταποκριθούμε σε αυτές τις αλλαγές θα πρέπει να επιστρατεύσουμε την προσαρμοστικότητα και δημιουργικότητά μας. Άλλωστε αυτά τα χαρακτηριστικά έκαναν πάντα την ανθρώπινη νοημοσύνη τόσο μοναδική.