Οι δασμοί ως διαταραχές ζήτησης και προσφοράς
ΑΦΙΕΡΩΜΑ - Κατανοώντας την Πολιτική Δασμών του Ντόναλντ Τραμπ
Της ΕΥΓΕΝΙΑΣ ΒΕΛΛΑ,
Επίκουρης Καθηγήτριας του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών του ΟΠΑ και Ερευνήτριας του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ)
Οι επιπτώσεις των δασμών στον πληθωρισμό και την οικονομική δραστηριότητα έχουν μελετηθεί εκτενώς, ωστόσο η συζήτηση για τα καθαρά τους αποτελέσματα παραμένει ανοιχτή — ιδίως υπό το φως των αμερικανικών δασμολογικών πολιτικών που ανακοινώθηκαν το 2025. Η κυρίαρχη Νεοκεϋνσιανή βιβλιογραφία τείνει να μοντελοποιεί τους δασμούς ως βραχυπρόθεσμα σοκ ζήτησης, παραμελώντας συχνά τις επιπτώσεις τους στις τιμές παραγωγού και στο κόστος παραγωγής. Αντίθετα, τα παραδοσιακά υποδείγματα του διεθνούς εμπορίου επικεντρώνονται κυρίως στις μακροχρόνιες επιδράσεις στην ευημερία. Αυτές οι προσεγγίσεις παραβλέπουν τόσο το βραχυπρόθεσμο κανάλι της ζήτησης όσο και τις δυναμικές προσαρμογές που καθοδηγούνται από την προσδοκώμενη μελλοντική συμπεριφορά των τιμών και των συναλλαγματικών ισοτιμιών στη γενική ισορροπία.
Οι απειλές επιβολής δασμών, ακόμη και χωρίς την πραγματική εφαρμογή τους, αποδεικνύονται αυτοκαταστροφικές - οδηγούν σε ανατίμηση του δολαρίου κατά 4,1%, αποπληθωρισμό 0,6% και μείωση της παραγωγής κατά 0,7 ποσοστιαίες μονάδες
Σε πρόσφατη μελέτη, οι οικονομολόγοι Ṣebnem Kalemli-Özcan, Can Soylu και Muhammed A. Yildirim, από τα πανεπιστήμια Brown και Harvard, θέτουν τρία κρίσιμα ερευνητικά ερωτήματα: (i) Ποιοι είναι οι κύριοι μηχανισμοί μέσω των οποίων οι δασμοί επηρεάζουν τον πληθωρισμό, την παραγωγή και άλλα μακροοικονομικά μεγέθη, όπως τα εμπορικά ελλείμματα και την απασχόληση; (ii) Είναι δυνατόν οι δασμοί να προκαλούν ταυτόχρονα πληθωριστικές πιέσεις και ύφεση βραχυπρόθεσμα; Ποιοι είναι οι ρόλοι της νομισματικής πολιτικής, της προσαρμογής της συναλλαγματικής ισοτιμίας και των πληθωριστικών προσδοκιών στη διαμόρφωση αυτών των αποτελεσμάτων; (iii) Πώς επηρεάζουν τα διεθνή δίκτυα παραγωγής τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα;
Για να απαντήσουν στα ερωτήματα, οι συγγραφείς ανέπτυξαν ένα καινοτόμο πλαίσιο βασισμένο σε ένα υπόδειγμα ανοικτής οικονομίας της Νέας Κεϋνσιανής προσέγγισης, το οποίο ενσωματώνει διεθνή δίκτυα παραγωγής, τομεακές ετερογένειες στις ακαμψίες των τιμών και στρεβλώσεις στο εμπόριο. Στη συνέχεια, ανέλυσαν τις οικονομικές επιπτώσεις των εμπορικών διαταραχών (trade shocks) μέσω διακριτών διαύλων. Τα τρία ευρύτερα κανάλια είναι: (i) ανακατανομή της ζήτησης μεταξύ εγχώριων και ξένων αγαθών, (ii) ενδογενείς αντιδράσεις της νομισματικής πολιτικής — δυνητικά ασύμμετρες — που προκύπτουν από το παγκόσμιο πλαίσιο γενικής ισορροπίας του υποδείγματος, σε αντίθεση με τα τυπικά υποδείγματα δύο χωρών, και (iii) προσαρμογή της συναλλαγματικής ισοτιμίας, η οποία επίσης μπορεί να είναι ασύμμετρη μεταξύ εμπορικών εταίρων.
Επιπλέον, μπορεί να γίνει περαιτέρω εξειδίκευση στα εξής επτά κανάλια: (i) Υπάρχει άμεση επίδραση στις τιμές καταναλωτή. (ii) Υπάρχει επίσης άμεση επίδραση στο οριακό κόστος των παραγωγών. (iii) Οι δασμοί μειώνουν έμμεσα την τρέχουσα συνολική ζήτηση, καθώς οι υψηλότερες τιμές περιορίζουν τη ζήτηση παρουσία μιας κεντρικής τράπεζας με στόχο την τιθάσευση του πληθωρισμού. (iv) Οι διεθνείς κεφαλαιακές ροές επιτρέπουν την ανατίμηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας στη χώρα που επιβάλλει τους δασμούς, καθώς η ζήτηση μετατοπίζεται από τα ξένα στα εγχώρια αγαθά, αντισταθμίζοντας μερικώς τις πληθωριστικές πιέσεις. Ωστόσο, ο βαθμός αυτής της αντιστάθμισης — και γενικότερα η προσαρμογή της συναλλαγματικής ισοτιμίας — εξαρτάται από τις ενδογενείς αντιδράσεις της νομισματικής πολιτικής τόσο στη χώρα που επιβάλλει τους δασμούς όσο και σε αυτή που πλήττεται από αυτούς. (v) Οι οικονομικοί δρώντες προσαρμόζουν ενδογενώς τις προσδοκίες τους για τον πληθωρισμό ως απάντηση στους δασμούς, γεγονός που αυξάνει τον τρέχοντα πληθωρισμό. (vi) Η ετερογένεια ανά χώρα και τομέα στην ακαμψία των τιμών ασκεί πτωτική πίεση στις συνολικές τιμές λόγω της άνισης μετάδοσης των σοκ μεταξύ των οικονομικών τομέων. (vii) Η διάχυση μέσω του παραγωγικού δικτύου εξαρτάται από τις διασυνδέσεις μεταξύ εισροών και εκροών.
Ένα από τα βασικά ευρήματα της μελέτης είναι ότι οι δασμοί λειτουργούν ταυτόχρονα ως διαταραχές (shocks) ζήτησης και προσφοράς. Αυτό οδηγεί σε ενδογενή κατακερματισμό μέσω αλλαγών στις εμπορικές και παραγωγικές συνδέσεις. Οι επιπτώσεις αυτές επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα της νομισματικής πολιτικής, καθώς οι παραδοσιακοί μηχανισμοί μετάδοσης ενδέχεται να εξασθενούν ή να ενισχύονται ανάλογα με τη δομή των διεθνών δικτύων. Οι συγγραφείς δείχνουν ότι η καθαρή επίδραση των δασμών στον εγχώριο πληθωρισμό, την παραγωγή, την απασχόληση και το δολάριο εξαρτάται από την ενδογενή αντίδραση της νομισματικής πολιτικής τόσο στις χώρες που επιβάλλουν όσο και σε εκείνες που εκτίθενται στους δασμούς.
Οι προβλέψεις
Το εν λόγω υπόδειγμα προβλέπει μείωση της παραγωγής στις ΗΠΑ κατά 1,6 ποσοστιαίες μονάδες, αύξηση του πληθωρισμού κατά 0,8 ποσοστιαίες μονάδες και ανατίμηση του δολαρίου κατά 4,8% ως απάντηση σε έναν εμπορικό πόλεμο ανταπόδοσης που συνδέεται με τους δασμούς που ανακοινώθηκαν την «Ημέρα της Απελευθέρωσης», στις 2 Απριλίου. Οι απειλές επιβολής δασμών, ακόμη και χωρίς την πραγματική εφαρμογή τους, αποδεικνύονται αυτοκαταστροφικές — οδηγούν σε ανατίμηση του δολαρίου κατά 4,1%, αποπληθωρισμό 0,6% και μείωση της παραγωγής κατά 0,7 ποσοστιαίες μονάδες, καθώς οι οικονομικοί παράγοντες επαναπροσδιορίζουν τις αποφάσεις τους αναμένοντας μελλοντικές στρεβλώσεις. Το δολάριο ανατιμάται λιγότερο ή ακόμη και υποτιμάται σε περιπτώσεις ανταπόδοσης, απειλών δασμών και αυξημένης παγκόσμιας αβεβαιότητας.
Η ανάγκη για συντονισμό μεταξύ νομισματικής και εμπορικής πολιτικής καθίσταται όλο και πιο επιτακτική. Η προαναφερθείσα μελέτη προσφέρει πολύτιμες γνώσεις για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους οικονομολόγους που επιδιώκουν να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.
