Η επιβολή δασμών υπό το πρίσμα του ΠΟΕ
ΑΦΙΕΡΩΜΑ - Κατανοώντας την Πολιτική Δασμών του Ντόναλντ Τραμπ
Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΡΥΔΗ,
Καθηγητή Δικαίου ΕΕ του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών του ΟΠΑ
ΠΗΓΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ: EPA / SALVATORE DI NOLFI
Η απόφαση του Προέδρου Τραμπ για την επιβολή μονομερώς δασμών σε μια σειρά προϊόντων παραβιάζει θεμελιώδεις κανόνες των Συμφωνιών του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), ενώ οι προβλεπόμενες εξαιρετικές ρυθμίσεις υπόκεινται σε αυστηρές προϋποθέσεις και ερμηνεύονται συσταλτικά. Ωστόσο, για μια ακόμα φορά αναδεικνύεται η αδυναμία του διεθνούς θεσμικού πλαισίου να αποτρέψει και πολύ περισσότερο να θεραπεύσει την προσβολή των θεμελίων της μεταπολεμικής διεθνούς εμπορικής τάξης.
- Επί της συμβατότητας της μονομερούς επιβολής-αύξησης δασμών με τις θεμελιώδεις αρχές του ΠΟΕ
Μια από τις καταστατικές αρχές των συμφωνιών του ΠΟΕ αναφορικά με τους δασμούς είναι η υποχρέωση παγιοποίησής τους, ήτοι διατήρησής τους στο επίπεδο που συμφωνείται από τα συμβαλλόμενα μέρη και αποτυπώνεται στους αποκαλούμενους πίνακες δασμολογικών παραχωρήσεων και μη μονομερούς στη συνέχεια αύξησής τους. Περαιτέρω η δασμολογική μεταχείριση των αγαθών υπόκειται σε ορισμένους κανόνες που διασφαλίζουν την κατά το δυνατόν ισότιμη μεταχείριση των εισαγομένων αγαθών ανεξαρτήτως προελεύσεώς τους, όπως είναι ο κανόνας του μάλλον ευνοούμενου κράτους (most favoured nation treatment).
Αποκλίσεις από τους προαναφερόμενους κανόνες επιτρέπονται, μεταξύ άλλων, στην περίπτωση των Τελωνειακών Ενώσεων (όπως είναι η εσωτερική αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης), των Ζωνών ελεύθερων συναλλαγών, των συμφωνιών με αναπτυσσόμενες χώρες, όταν έχει χορηγηθεί απαλλαγή (waiver) από την Υπουργική Συνδιάσκεψη κ.λπ.
Προβλέπονται επίσης στις καλυπτόμενες Συμφωνίες του ΠΟΕ εξαιρέσεις από την εφαρμογή των κανόνων τους (κυρίως εξαιρέσεις ασφαλείας, κατά το άρθρο ΧΧΙ της Γενικής Συμφωνίας Δασμών και Εμπορίου -General Agreement on Tariffs and Trade, GATT) καθώς και η δυνατότητα λήψης μέτρων διασφάλισης, κατά το άρθρο ΧΙΧ της GATT και τις σχετικές διατάξεις της Συμφωνίας για τα Μέτρα Διασφάλισης σε περίπτωση απρόβλεπτης και εξαιρετικά αιχμηρής αύξησης των εισαγωγών ορισμένων αγαθών από συγκεκριμένες μόνο χώρες, η οποία προκάλεσε ή απειλεί να προκαλέσει σημαντική ζημία στον εγχώριο κλάδο παραγωγής ομοειδών προϊόντων. Οι εν λόγω εξαιρετικές ρυθμίσεις έχουν ωστόσο ερμηνευθεί αυστηρά και συσταλτικά από το Όργανο Επίλυσης των Διαφορών του ΠΟΕ, που θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε ως το πλέον αρμόδιο «Διεθνές Εμπορικό Δικαστήριο». Ως παραδείγματα από την πρακτική του Οργάνου αυτού αναφέρονται ενδεικτικά υποθέσεις που αφορούν παλαιότερες προσπάθειες επιβολής πρόσθετων δασμών από τις ΗΠΑ σε προϊόντα χάλυβα και αλουμινίου.
Στις υποθέσεις αυτές τα βασικά υπερασπιστικά επιχειρήματα των ΗΠΑ ήταν ότι οι πρόσθετοι αυτοί δασμοί είχαν επιβληθεί για την προστασία των ουσιωδών συμφερόντων ασφαλείας της χώρας, λόγω της κεντρικής σημασίας του χάλυβα και του αλουμινίου για την αμερικανική εθνική άμυνα. Επίσης προβλήθηκε και το επιχείρημα ότι τα επιβαλλόμενα μέτρα ήταν νόμιμα, επειδή η αύξηση των εισαγωγών των χαλυβουργικών προϊόντων έθετε σε σοβαρό κίνδυνο την εγχώρια βιομηχανία. Τα αρμόδια όργανα του ΠΟΕ, ωστόσο, ερμηνεύοντας συσταλτικά τις προαναφερόμενες εξαιρετικές διατάξεις της Συμφωνίας, απέρριψαν τα επιχειρήματα αυτά.
2. Η ανεπάρκεια και η αναποτελεσματικότητα του διεθνούς θεσμικού πλαισίου όχι μόνο δεν αποτρέπει, αλλά δύναται και να υποθάλπει τις μονομερείς παραβατικές εμπορικές πρακτικές
Η αυστηρή αντιμετώπιση των μονομερών παραβατικών πρακτικών, όπως είναι και η μονομερής αύξηση δασμών, δεν φαίνεται τελικά ικανή να αποκλείσει παρόμοιες πρακτικές, ιδίως όταν προβάλλεται η ανάγκη προστασίας της εγχώριας παραγωγής. Αντίθετα, η παράνομη σε κάθε περίπτωση αύξηση δασμών πυροδοτεί την επιβολή αντίμετρων, χωρίς μάλιστα την αναγκαία προσφυγή στον Μηχανισμό Επίλυσης Διαφορών. Η αρχική παραβατική συμπεριφορά εξελίσσεται σε εμπορικό πόλεμο δασμών που δεν φαίνεται να τερματίζεται παρά μόνο μέσω της οδού των διαπραγματεύσεων.
Ο εν εξελίξει εμπορικός πόλεμος δασμών μεταξύ ΗΠΑ, Κίνας και Ε.Ε μαρτυρεί την ανεπάρκεια των κανόνων του ΠΟΕ να αποκλείσουν τις αιτίες εκδήλωσης των παραβατικών αυτών πρακτικών, αλλά και την αδυναμία του συστήματος επίλυσης των εμπορικών διαφορών του ΠΟ.Ε, το οποίο δεν φαίνεται να εγγυάται πλέον την έγκαιρη επίλυση των εμπορικών διαφορών και ιδίως την αποτελεσματική συμμόρφωση των κρατών στις αποφάσεις του. Οι κανόνες του ΠΟΕ είναι ουσιαστικά κανόνες χαλαροί και εύπλαστοι (soft law) που δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις σύγχρονες προκλήσεις. Οι μονομερείς εμπορικές πρακτικές έρχονται έτσι να καλύψουν το υφιστάμενο ρυθμιστικό κενό του διεθνούς εμπορικού συστήματος, το οποίο δεν έχει καταφέρει να ενσωματώσει κανόνες αναγκαίους για τη διασφάλιση συνθηκών δίκαιου εμπορίου, όπως είναι η αντιμετώπιση του «κοινωνικού ντάμπινγκ» (social dumping), των αντι-ανταγωνιστικών πρακτικών, των κρατικών επιδοτήσεων και της κλιματικής αλλαγής.
Οι προσπάθειες αναβάθμισης του μηχανισμού επίλυσης των διαφορών, προκειμένου να αποκτήσει στοιχεία δικαιοδοτικά, ανεξαρτησίας, αμεροληψίας και ταχύτητας στην επίλυση των διαφορών, έχουν ως όριο την κυριαρχία των κρατών (ιδίως των ισχυρών εμπορικών παικτών) που συνεπάγεται και την αδυναμία επιβολής και καταναγκασμού.
Υπό αυτές τις περιστάσεις προτάσσεται και πρέπει να προτάσσεται, ως το πλέον κατάλληλο μέσο επίλυσης των διεθνών εμπορικών διαφορών, η διαπραγμάτευση για την ανεύρεση της χρυσής ισορροπίας. Από τις τελευταίες εξελίξεις στο μέτωπο του εμπορικού πολέμου φαίνεται ότι είμαστε στο δρόμο της ανακωχής και του διαλόγου που δύναται να οδηγήσει εν τέλει στην άρση της διατάραξης των διεθνών εμπορικών συναλλαγών.
