Η επιστολή του Φρεντερίκ Μπαστιά στον Τραμπ...
ΑΦΙΕΡΩΜΑ - Κατανοώντας την Πολιτική Δασμών του Ντόναλντ Τραμπ
Του ΠΑΝΤΕΛΗ ΚΑΜΜΑ,
Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών του ΟΠΑ
Ο Κλωντ Φρεντερίκ Μπαστιά (1801-1850) ήταν γάλλος πολιτικός και οικονομολόγος, γνωστός για την υπεράσπιση των φιλελεύθερων ιδεών. Δυστυχώς, πέθανε το 1850 και έτσι δεν είχε τη μεγάλη τύχη να ζήσει την εποχή της διακυβέρνησης του Ντόναλντ Τραμπ και να απολαύσει τις απεριόριστες προοπτικές ανάπτυξης που ανοίγονται με την επιβολή δασμών. Ωστόσο, κάπως παραδόξως του είχε γράψει από τότε μια επιστολή την οποία τιτλοφορούσε «Για την απαγόρευση χρήσης του δεξιού χεριού (αναφορά στον Βασιλέα)» και στην οποία ανέφερε χαρακτηριστικά:
«Εκλαμπρότατε, παρατηρούμε τους υπερασπιστές του ελεύθερου εμπορίου να διαδίδουν ξεδιάντροπα την παράλογη θεωρία τους. […] Εύλογα λοιπόν αισθανόμαστε έντονη ανησυχία για το μέλλον της εργασίας. Η επιτροπή που τιμήσατε με την εμπιστοσύνη σας επιλήφθηκε του σοβαρότατου αυτού ζητήματος και αναζήτησε προτάσεις πολιτικής που θα σας επιτρέψουν να προστατέψετε την απασχόληση στην χώρα μας. Σας προτείνει λοιπόν να απαγορεύσετε στους πιστούς υπηκόους σας την χρήση του δεξιού χεριού.
Εκλαμπρότατε, σας εκλιπαρούμε να μην θεωρήσετε πως προτείνουμε ελαφρά τη καρδία ένα τέτοιο μέτρο το οποίο, ναι το γνωρίζουμε, μπορεί εκ πρώτης όψεως να φαίνεται κάπως παράξενο. Η αποτελεσματικότητα αυτού του μέτρου είναι αδιαμφισβήτητη καθώς είναι πολύ πιο δύσκολο να εκτελέσεις με το αριστερό σου χέρι, εργασίες που είχες συνηθίσει να κάνεις με το δεξί. Θα πεισθείτε επ’ αυτού, εκλαμπρότατε, αν καταδεχθείτε να δοκιμάστε την πρότασή μας σε κάποια δραστηριότητα που σας είναι οικεία: π.χ. στο ανακάτεμα της τράπουλας. Ας φανταστούμε τώρα, όλων των ειδών τους εργάτες να αναγκάζονται να εργαστούν αξιοποιώντας μόνο το αριστερό τους χέρι. Φανταστείτε, εκλαμπρότατε, τον τεράστιο αριθμό αριστερών εργατικών χεριών που θα χρειαστούν για να διατηρήσουμε το σημερινό επίπεδο κατανάλωσης. Μια τόσο σαρωτική αύξηση της ζήτησης για εργατικά χέρια θα οδηγήσει σίγουρα σε αύξηση της απασχόλησης και σε σαρωτική αύξηση των μισθών! Και ιδού! Η φτώχεια θα εξαφανιστεί από την χώρα ως δια μαγείας!»
«Εκλαμπρότατε, η επιτροπή (...) αναζήτησε προτάσεις που θα σας επιτρέψουν να προστατέψετε την απασχόληση στη χώρα μας. Σας προτείνει λοιπόν να απαγορεύσετε στους πιστούς υπηκόους σας τη χρήση του δεξιού χεριού»
Φαίνεται πως ο Ντόναλντ Τραμπ διάβασε με προσοχή την επιστολή του Μπαστιά, αλλά ίσως δεν διέκρινε το λεπτό ειρωνικό της ύφος και έτσι αποφάσισε να την εφαρμόσει κατά γράμμα. Γιατί, τελικά, τι άλλο είναι η επιβολή δασμών αν όχι μια απόφαση που ισοδυναμεί με την απαγόρευση χρήσης του δεξιού χεριού σε μία οικονομία; Είναι, δηλαδή, μια νομοθετική ρύθμιση που υποχρεώνει την οικονομία να παράγει με ένα πιο δύσκολο τρόπο και τελικά να δεσμεύει πόρους στην παραγωγή αγαθών που θα μπορούσε να εισάγει πολύ πιο οικονομικά από το εξωτερικό. «Ναι, αλλά οι δασμοί θα ενισχύσουν την απασχόληση στο εσωτερικό της οικονομίας» υποστηρίζουν οι οπαδοί του Τραμπ. Σωστό, απαντά ο Μπαστιά — όμως με την ίδια ακριβώς λογική, και η απαγόρευση χρήσης του δεξιού χεριού θα αύξανε θεαματικά την εγχώρια απασχόληση. Γιατί λοιπόν δεν προτείνουμε και δεν εφαρμόζουμε αυτήν την ακόμα πιο ριζοσπαστική λύση;
Το διεθνές εμπόριο
Η επικρατούσα άποψη μεταξύ των οικονομολόγων είναι ότι το διεθνές εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών είναι αμοιβαία επωφελές για όλες τις χώρες που συμμετέχουν σε αυτό. Όπως συχνά λέγεται, το διεθνές εμπόριο δεν είναι ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος – όπου το κέρδος του ενός ισοδυναμεί με την απώλεια του άλλου – αλλά ένα παίγνιο θετικού αθροίσματος, δηλαδή μια διαδικασία μέσω της οποίας όλοι οι εμπλεκόμενοι κερδίζουν. Αυτό συμβαίνει επειδή οι διεθνείς εμπορικές σχέσεις επιτρέπουν σε κάθε χώρα να εξειδικευτεί στην παραγωγή των αγαθών που μπορεί να παράγει πιο αποτελεσματικά. Με άλλα λόγια, της δίνουν τη δυνατότητα να παράγει «χρησιμοποιώντας το δεξί της χέρι» – για να επανέλθουμε στο παράδειγμα του Μπαστιά. Αυτό μπορεί να συμβεί επειδή η χώρα πλέον εισάγει τα αγαθά που δεν είναι σε θέση να παράγει τόσο αποτελεσματικά. Δηλαδή, μέσω του διεθνούς εμπορίου, οι χώρες απαλλάσσονται από την υποχρέωση να παράγουν το σύνολο των αγαθών που καταναλώνουν και έτσι μπορούν να κατευθύνουν τους πόρους τους στις πιο αποδοτικές και συμφέρουσες δραστηριότητες. Το τελικό αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι η καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των παραγωγικών συντελεστών στο εσωτερικό της κάθε οικονομίας και τελικά η βελτίωση του επιπέδου ευημερίας των ανθρώπων.
Οι ζημιωμένοι
Αν όμως αυτή είναι η πραγματικότητα, γιατί υπάρχουν τόσοι πολλοί που εναντιώνονται στο ελεύθερο διεθνές εμπόριο, και όχι μόνο σήμερα αλλά από την εποχή του Κλωντ Φρεντερίκ Μπαστιά; Οφείλουμε πάντοτε να αναγνωρίζουμε ότι το διεθνές εμπόριο, αν και συνολικά ωφέλιμο, ζημιώνει συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες στο εσωτερικό της κάθε χώρας. Πρόκειται συνήθως για επιχειρηματίες και εργαζομένους που πριν από την έναρξη των διεθνών εμπορικών συναλλαγών, δραστηριοποιούνταν σε τομείς παραγωγής αγαθών τα οποία η χώρα επέλεξε στη συνέχεια να εισάγει. Oι ομάδες αυτές, ζημιώνονται από το διεθνές εμπόριο και ως εκ τούτου ζητούν πολιτικές που να το περιορίζουν— συνήθως δασμολογική προστασία. Αυτό είναι κατά βάση το πολιτικό ακροατήριο του Ντόναλντ Τραμπ και του συνθήματος Make America Great Again (MAGA) στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής σήμερα. Αυτό ήταν επίσης το ακροατήριο στο οποίο προσπαθούσε να απαντήσει ο Κλντ Φρεντερίκ Μπαστιά -αλλά και η οικονομική επιστήμη συνολικότερα - ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα. Χωρίς λαμπρά αποτελέσματα, θα προσέθετε κάποιος κακοπροαίρετος, αξιολογώντας την διεθνή κατάσταση δύο αιώνες μετά.
