ΕΕ και Ελλάδα στη σκιά της αβεβαιότητας
ΑΦΙΕΡΩΜΑ - Κατανοώντας την Πολιτική Δασμών του Ντόναλντ Τραμπ
Του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
Επίκουρου Καθηγητή του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών του ΟΠΑ
Τους τελευταίους επτά μήνες η παγκόσμια οικονομία φαίνεται να βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι: αμέσως μετά την εκλογή του προέδρου Τραμπ, ξεκίνησε μια συζήτηση για την πιθανή επιβολή δασμών στους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ, η οποία μετουσιώθηκε σε εφαρμοσμένη πολιτική σταδιακά! Ή μήπως όχι; Ενώ υπάρχουν ήδη αρκετές μελέτες που εστιάζουν σε διάφορα σενάρια της επίδρασης που θα έχει η δασμολογική πολιτική των ΗΠΑ και οι ενδεχόμενες αντιδράσεις των εμπορικών τους εταίρων στο ΑΕΠ των ΗΠΑ, της Κίνας, της ΕΕ και γενικότερα στο παγκόσμιο ΑΕΠ, υπάρχει ένα σημαντικό κανάλι μέσω του οποίου επηρεάζεται η οικονομική δραστηριότητα, το οποίο δεν έχει λάβει τόση προσοχή: αυτό της αβεβαιότητας.
Για να γίνει το πρόβλημα κατανοητό, ας δώσουμε ένα παράδειγμα μιας ελληνικής επιχείρησης η οποία εξάγει προϊόντα στις ΗΠΑ. Εάν υποθέσουμε ότι οι δασμοί που επιβάλλονται στα ελληνικά προϊόντα είναι περίπου 20%, αυτό πρακτικά σημαίνει περίπου 20% υψηλότερη τιμή για τον αμερικανό καταναλωτή, και επομένως μείωση της ζητούμενης ποσότητας, την οποία θεωρητικά η ελληνική επιχείρηση μπορεί να υπολογίσει. Υπό την προϋπόθεση ότι οι δασμοί παραμένουν σε (υψηλό) επίπεδο 20% για ένα χρονικό διάστημα, η ελληνική επιχείρηση μπορεί να υπολογίσει με σχετική βεβαιότητα τα έσοδά της από τις ΗΠΑ καθώς και την κερδοφορία της από εκεί, και να λάβει αποφάσεις σχετικά με το μέγεθος της παραγωγής της και τις επενδύσεις της τόσο σε φυσικό κεφάλαιο όσο και σε αποθέματα πρώτων υλών και προϊόντων. Τι θα συμβεί όμως εάν το δασμολογικό πλαίσιο είναι ασταθές; Εάν, για παράδειγμα, τον Μάιο του 2025 οι δασμοί είναι 20%, τον Ιούνιο ενδέχεται να φτάσουν σε επίπεδο 25% και τον Ιούλιο 15%; Αυτόματα ο σχεδιασμός παραγωγής και πωλήσεων στις ΗΠΑ γίνεται εξαιρετικά δύσκολος και ο προγραμματισμός ταμειακών ροών της επιχείρησης ακόμη δυσκολότερος.
Είναι επομένως σαφές ότι η αβεβαιότητα και συγκεκριμένα η αβεβαιότητα εμπορικής πολιτικής των ΗΠΑ διαδραματίζει έναν σημαντικό ρόλο στις αποφάσεις των επιχειρήσεων. Συνήθως αύξηση της αβεβαιότητας αυτής συνδέεται με καθυστερήσεις στις επενδύσεις, ιδίως εάν αυτές οι επενδύσεις είναι μη αναστρέψιμες. Για παράδειγμα, οικονομολόγοι της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (Federal Reserve System – FED) υπολογίζουν ότι μια τέτοια διαταραχή θα προκαλέσει μείωση των ιδιωτικών επενδύσεων κατά περίπου 2%. Από την άλλη μεριά, η υπάρχουσα αβεβαιότητα ενδέχεται να αυξήσει την αντίληψη κινδύνου από τις τράπεζες και τους επενδυτές, με αποτέλεσμα τα υψηλότερα επιτόκια δανεισμού και την περιορισμένη πρόσβαση σε χρηματοδότηση.
Τα νοικοκυριά
Η ίδια όμως αβεβαιότητα επηρεάζει και τις οικονομικές αποφάσεις των νοικοκυριών. Τα νοικοκυριά γίνονται πιο επιφυλακτικά με την ύπαρξη αβεβαιότητας, ενώ τείνουν να μειώνουν τις δαπάνες σε μη βασικά είδη. Η βασικότερη πηγή της εμπορικής αβεβαιότητας για τα ελληνικά και ευρωπαϊκά νοικοκυριά είναι η πιθανή αντίδραση της ΕΕ στην εμπορική πολιτική των ΗΠΑ. Ακόμη, σε περιόδους αυξημένης αβεβαιότητας τα νοικοκυριά έχουν μια τάση να αποταμιεύουν περισσότερο «για ώρα ανάγκης», αντί να καταναλώσουν, περιορίζοντας έτσι τη συνολική ζήτηση στην οικονομία. Επιπλέον, η αβεβαιότητα της πιθανής αντίδρασης της ΕΕ στους δασμούς των ΗΠΑ ενδέχεται να οδηγήσει σε αναζήτηση εναλλακτικών προϊόντων από χώρες στις οποίες η ΕΕ δεν έχει επιβάλει ακόμη υψηλούς δασμούς, κάτι που συνεπάγεται απώλεια χρόνου λόγω της αναζήτησης.
Η μείωση του ΑΕΠ
Για την ΕΕ και την Ελλάδα, εκτιμάται ότι μια διαταραχή στην αβεβαιότητα της εμπορικής πολιτικής των ΗΠΑ θα έχει αρνητικές συνέπειες που υπολογίζονται σε μείωση του ΑΕΠ της Ευρωζώνης κατά περίπου 0,8%, και του αντίστοιχου της Ελλάδας κατά περίπου 0,7% σε έναν ορίζοντα περίπου τριών ετών. Σωρευτικά, η απώλεια δύναται να φτάσει το 7% περίπου για την Ευρωζώνη και το 1,8% για την Ελλάδα. Αντίστοιχα, το συνδυασμένο ΑΕΠ της Ελβετίας ,των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ιαπωνίας αναμένεται να μειωθεί περίπου 0,5% για τον ίδιο χρονικό ορίζοντα, με σωρευτική απώλεια ΑΕΠ ίση με 4,8%. Προφανώς, η επίδραση αυτή ενδέχεται να διαφοροποιηθεί καθώς βασίζεται σε εκτιμήσεις, που έχουν τη δική τους εσωτερική αβεβαιότητα.
Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω χρειάζεται να τονιστεί για μια φορά ακόμη ότι η επίδραση της αβεβαιότητας της εμπορικής πολιτικής είναι σημαντική. Ενδέχεται ίσως να οδηγήσει σε αρνητικά οικονομικά αποτελέσματα που είναι ακόμη και ισχυρότερα από τα αποτελέσματα που θα έχουν οι υψηλότεροι δασμοί στην οικονομική δραστηριότητα.
