Διοικητική λογιστική και βιωσιμότητα: Πυξίδα της νέας εποχής του επιχειρείν
ΑΦΙΕΡΩΜΑ - Η Λογιστική και η Χρηματοοικονομική στην αυγή μιας νέας εποχής
Του ΟΡΕΣΤΗ ΒΛΗΣΜΑ,
Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής του ΟΠΑ
Στη σημερινή, ραγδαία μεταβαλλόμενη εποχή, οι επιχειρήσεις βρίσκονται αντιμέτωπες με μια νέα πραγματικότητα: την κλιματική κρίση, την εξάντληση των φυσικών πόρων, και τις αυξανόμενες πιέσεις από κυβερνήσεις και ενδιαφερόμενα μέρη για ουσιαστική εταιρική κοινωνική και περιβαλλοντική υπευθυνότητα. Σε αυτό το σκηνικό, καθίσταται πλέον σαφές ότι η ικανότητά τους να λειτουργούν με γνώμονα τη δημιουργία αξίας μακροπρόθεσμα (σε αντιδιαστολή με τη νεοκλασική θεώρηση ότι σκοπός μιας επιχείρησης είναι η μεγιστοποίηση των κερδών της βραχυπρόθεσμα) είναι μια αδιαπραγμάτευτη ανάγκη. Εδώ ακριβώς αναδεικνύεται ο καταλυτικός ρόλος της διοικητικής λογιστικής. Η διοικητική λογιστική έχει αναπτύξει καινοτόμα εργαλεία που λειτουργούν ως οδικός χάρτης, επιτρέποντας την ενσωμάτωση περιβαλλοντικών και κοινωνικών παραμέτρων στην καρδιά του επιχειρηματικού μοντέλου και της λήψης αποφάσεων των σύγχρονων επιχειρήσεων.
Ένα οικοσύστημα εργαλείων διοικητικής λογιστικής για τη βιωσιμότητα
Στη σύγχρονη εποχή, η διοικητική λογιστική δεν (πρέπει να) εστιάζει αποκλειστικά στη συλλογή και ανάλυση αμιγώς οικονομικών δεδομένων για την υποστήριξη της λήψης αποφάσεων που αφορούν την αποτελεσματικότητα, το κόστος και την κερδοφορία. Aντιθέτως, (θα πρέπει να) ενσωματώνει πληροφορίες όπως το περιβαλλοντικό αποτύπωμα, ο κοινωνικός αντίκτυπος των επιχειρηματικών δράσεων, καθώς και η ποιότητα της εταιρικής διακυβέρνησης. Με αυτόν τον τρόπο, η διοικητική λογιστική μεταλλάσσεται και ενσωματώνει νέα εργαλεία που επιτρέπουν στη σύγχρονη επιχείρηση να αντιλαμβάνεται, να διαχειρίζεται και να επικοινωνεί στο ευρύ κοινό καλύτερα τον περιβαλλοντικό και κοινωνικό αντίκτυπο των δραστηριοτήτων της. Ενδεικτικά, μπορούν να αναφερθούν τα εξής εργαλεία:
- Αξιολόγηση Κύκλου Ζωής (Life Cycle Assessment): ένα εργαλείο που αξιολογεί τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενός προϊόντος σε κάθε στάδιο της ύπαρξής του – από την εξόρυξη των πρώτων υλών μέχρι την απόρριψή του. Ουσιαστικά, αναδεικνύει το περιβαλλοντικό αποτύπωμα του προϊόντος.
- Περιβαλλοντική Λογιστική Κόστους (Environmental Cost Accounting): εστιάζει στην αναγνώριση και ανάλυση των περιβαλλοντικών δαπανών και οφελών μιας επιχείρησης.
- Λογιστική Ροής Υλικών (Material Flow Cost Accounting): παρακολουθεί τις οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις της χρήσης των υλικών και της ενέργειας της επιχείρησης αναδεικνύοντας τα έξοδα που σχετίζονται με τα απόβλητα και ενθαρρύνοντας βιώσιμες πρακτικές παραγωγής.
Πέραν αυτών, η φαρέτρα των εργαλείων εμπλουτίζεται διαρκώς, όπως:
- Ισορροπημένες Κάρτες Απόδοσης (Balanced Scorecards) με Δείκτες Απόδοσης Αειφορίας (Key Performance Indicators): ενσωματώνουν περιβαλλοντικά και κοινωνικά μέτρα αξιολόγησης απόδοσης μαζί με αμιγώς οικονομικά, προσφέροντας μια ολιστική αξιολόγηση της απόδοσης της επιχείρησης.
- Εσωτερική Τιμολόγηση Άνθρακα (Internal Carbon Pricing): αποσκοπεί στην πιο ορθολογική διαχείριση των εκπομπών άνθρακα, προετοιμάζοντας την επιχείρηση για μελλοντικούς ή υφιστάμενους εξωτερικούς φόρους άνθρακα.
Η κριτική ότι η εφαρμογή αυτών των εργαλείων συνεπάγεται οικονομική επιβάρυνση, ένα κόστος συμμόρφωσης με αμφίβολα οφέλη, είναι μυωπική
Τα οφέλη: από το κόστος στη δημιουργία αξίας
Είναι εύκολο να ασκηθεί η κριτική ότι η εφαρμογή αυτών των εργαλείων συνεπάγεται οικονομική επιβάρυνση, ένα κόστος συμμόρφωσης με αμφίβολα οφέλη. Αυτή η κριτική, ωστόσο, είναι μυωπική. Η υιοθέτηση των εργαλείων διοικητικής λογιστικής για τη βιωσιμότητα προσφέρει πολυδιάστατα, απτά οφέλη, διασφαλίζοντας τη μακροπρόθεσμη επιτυχία και δημιουργία αξίας της επιχείρησης. Τα οφέλη από την υιοθέτηση των εργαλείων της διοικητικής λογιστικής για τη βιωσιμότητα συνοψίζονται στα εξής:
- Αναβαθμίζουν ποιοτικά τη λήψη αποφάσεων, διότι παρέχουν στα διοικητικά στελέχη μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της απόδοσης της επιχείρησης, ενσωματώνοντας όχι μόνο οικονομικά αλλά και περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια απόδοσης. Αυτό οδηγεί σε πιο τεκμηριωμένες και ισορροπημένες αποφάσεις, οι οποίες, μεταξύ άλλων, εστιάζουν στον εντοπισμό κρυφών περιβαλλοντικών και κοινωνικών κινδύνων (π.χ., κόστος αποβλήτων, κίνδυνοι ρύπανσης, προβλήματα στην αλυσίδα εφοδιασμού) και ευκαιριών (π.χ., εξοικονόμηση ενέργειας, ανάπτυξη πράσινων προϊόντων).
- Μειώνουν δυνητικά το κόστος λειτουργίας των επιχειρήσεων και βελτιώνουν την αποδοτικότητά τους. Για παράδειγμα, η υιοθέτηση της λογιστικής ροής υλικών (Material Flow Cost Accounting), συνεπικουρούμε νη από την καλύτερη συμμόρφωση με τους περιβαλλοντικούς κανονισμούς, μπορεί να αναδείξει αναποτελεσματική χρήση επιχειρηματικών πόρων και διαχείρισης αποβλήτων, οδηγώντας σε μείωση της σπατάλης και βελτίωση του κόστους λειτουργίας. Επίσης, η καλύτερη παρακολούθηση και συμμόρφωση με τους περιβαλλοντικούς κανονισμούς μειώνει τον κίνδυνο προστίμων και νομικών κυρώσεων.
- Δημιουργούν προϋποθέσεις για ενίσχυση της φήμης της επιχείρησης, διότι της επιτρέπουν να επιδείξει στον κοινωνικό περίγυρο ότι η λειτουργία της χαρακτηρίζεται από αυξημένη διαφάνεια και υπευθυνότητα, προσελκύοντας πελάτες, επενδυτές και εργαζόμενους που είναι ευαισθητοποιημένοι σε ζητήματα βιωσιμότητας. Επίσης, δεδομένου του διαχρονικά αυξημένου επενδυτικού ενδιαφέροντος για επιχειρήσεις με ισχυρή απόδοση και προσανατολισμό σε θέματα εταιρικής και κοινωνικής υπευθυνότητας, τα σχετικά εργαλεία διοικητικής λογιστικής παρέχουν τις απαραίτητες πληροφορίες για την προσέλκυση αυτών των κεφαλαίων.
- Επιτρέπουν την καλύτερη διαχείριση μιας νέας κατηγορίας κινδύνων: των κινδύνων βιωσιμότητας. Οι κίνδυνοι αυτοί αναφέρονται σε γεγονότα ή συνθήκες που έχουν αρνητικές συνέπειες σε μια επιχείρηση και σχετίζονται με παράγοντες περιβαλλοντικούς (π.χ., ακραία καιρικά φαινόμενα, κίνδυνοι μετάβασης σε νέες τεχνολογίες), κοινωνικούς (π.χ., επισφαλείς συνθήκες εργασίας, ελλιπής συμπερίληψη, παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων) ή εταιρικής διακυβέρνησης (π.χ., διαφθορά, προ βλήματα ηθικής και έλλειψη διαφάνειας). Τα εργαλεία της διοικητικής λογιστικής για τη βιωσιμότητα επιτρέπουν την προληπτική αναγνώριση και διαχείριση τέτοιων κινδύνων.
- Τέλος, η ενεργή εμπλοκή των διοικητικών στελεχών στη χρήση αυτών των εργαλείων συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας εταιρικής κουλτούρας με προσανατολισμό στη βιωσιμότητα. Η υιοθέτηση μιας τέτοιας κουλτούρας, συνδυαστικά με την ανάγκη για βιώσιμες λύσεις, ωθεί τις επιχειρήσεις στην ανάπτυξη νέων, φιλικότερων προς το περιβάλλον προϊόντων, υπηρεσιών και διαδικασιών, οδηγώντας σε καινοτομία και νέα επιχειρηματικά μοντέλα.
Μια από τις κυριότερες προκλήσεις είναι η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού με διττή γνώση και κατάρτιση που θα συνδυάζει τη λογιστική με τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά ζητήματα
Προκλήσεις στην υιοθέτηση: η πραγματικότητα της μετάβασης
Ανεξάρτητα από τα οφέλη που μπορεί να αποκομίσει μια επιχείρηση από τα εν λόγω εργαλεία, το αυστηροποιούμενο ρυθμιστικό πλαίσιο σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, που απαιτεί αυξημένη διαφάνεια σε θέματα που αφορούν το περιβάλλον, την κοινωνία και την εταιρική διακυβέρνηση (ESG), καθιστά την υιοθέτηση των εργαλείων διοικητικής λογιστικής για τη βιωσιμότητα όχι απλώς επιθυμητή, αλλά επιτακτική. Σε αυτό το πλαίσιο, ποιες είναι οι προκλήσεις που αναδύονται στην υιοθέτηση τέτοιων εργαλείων διοικητικής λογιστικής; Η μετάβαση σε ένα αειφόρο επιχειρηματικό μοντέλο μέσω της διοικητικής λογιστικής απαιτεί επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο και τεχνολογία. Άρα, μια από τις κυριότερες προκλήσεις είναι η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού με διττή γνώση και κατάρτιση που θα συνδυάζει τη λογιστική με τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά ζητήματα. Επιπλέον, η πολυπλοκότητα στη συλλογή και ανάλυση μη οικονομικών δεδομένων, όπως το περιβαλλοντικό αποτύπωμα ή ο κοινωνικός αντίκτυπος, απαιτεί την υιοθέτηση καινοτόμων τεχνολογικών συστημάτων και επανασχεδιασμό διαδικασιών. Περαιτέρω, η ενσωμάτωση της βιωσιμότητας στην καθημερινή λειτουργία των επιχειρήσεων πυροδοτεί αλλαγές στις υφιστάμενες πρακτικές και νοοτροπίες, οι οποίες είναι συχνά δύσκολες να υλοποιηθούν δεδομένου ότι ο ανθρώπινος παράγοντας υιοθετεί μια συντηρητική στάση έναντι των αλλαγών. Σε κάθε περίπτωση, βρισκόμαστε μπροστά σε μια εποχή κοσμογονικών αλλαγών στον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων. Πρόκειται για μια χρυσή ευκαιρία, όχι απλώς για προσαρμογή, αλλά για ριζικό αναπροσδιορισμό των στόχων και των λειτουργιών τους, με γνώμονα τη βιωσιμότητα. Είναι η στιγμή όπου οι επαγγελματίες του χώρου καλούνται να αναλάβουν έναν καθοριστικό ρόλο, συνδράμοντας αποφασιστικά σε αυτές τις μεταβάσεις που θα διαμορφώσουν το μέλλον του επιχειρείν.
