Επιστημονικοί Όροι

    ΤΕΥΧΟΣ 57ο – ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2025 (σελ. 16)

    ΑΦΙΕΡΩΜΑ - Η Νέα Εποχή στην Ιατρική

    ΓΛΩΣΣΑΡΙ

    • DNA (δεσοξυριβοζονουκλεϊκό οξύ):: το μόριο που μεταφέρει τη γενετική πληροφορία ενός οργανισμού
       
    • RNA (ριβονουκλεϊκό οξύ) είναι ένα μόριο που παίζει κεντρικό ρόλο στην έκφραση των γονιδίων και στη σύνθεση των πρωτεϊνών. Αν και μοιάζει με το DNA, υπάρχουν ορισμένες βασικές διαφορές: Το DNA είναι δίκλωνο και αποθηκεύει τη γενετική πληροφορία για την ανάπτυξη και λειτουργία του οργανισμού, ενώ το RNA είναι μονοκλωνικό και συμμετέχει στη μεταφορά και έκφραση αυτής της πληροφορίας.
       
    • Wearable devices: Είναι ηλεκτρονικές συσκευές που φοριούνται στο σώμα και παρέχουν λειτουργίες όπως καταγραφή δεδομένων υγείας, επικοινωνία ή επαυξημένη πραγματικότητα.   
       
    • Αιτιώδης σχέση (causal relationship): Η σύνδεση μεταξύ δύο γεγονότων, όπου το ένα γεγονός (αιτία) προκαλεί ή επηρεάζει το άλλο (αποτέλεσμα). Η αναγνώριση αιτιώδους σχέσης είναι κρίσιμη για την κατανόηση ενός φαινομένου. 
    • Αλγόριθμος: Μια αλληλουχία από σαφείς οδηγίες/εντολές που εκτελούνται από έναν υπολογιστή για την επίλυση ενός προβλήματος ή την ολοκλήρωση μιας λειτουργίας.
    • Αλληλούχια γονιδιώματος (genome sequence): αναφέρεται στη συγκεκριμένη σειρά των νουκλεοτιδίων (A, T, C, G) που απαρτίζουν το DNA ενός οργανισμού.
       
    • Αλληλούχιση γονιδιώματος (genome sequencing): Η διαδικασία που χρησιμοποιεί εξειδικευμένες τεχνολογίες και αλγορίθμους για την ανάγνωση και ανάλυση των νουκλεοτιδίων.
       
    • Αξονική Τομογραφία (Computed tomography (CT) scans): Εγκάρσια ιατρική απεικόνιση υψηλής ανάλυσης βασισμένη σε ακτινοβολία. Βοηθά στην αξιολόγηση οργάνων, οστών και άλλων ιστών.  
       
    • Βιοπληροφορική: ο τομέας που συνδυάζει τη Βιολογία, την Πληροφορική και στη Στατιστική για να αναλύσει και να ερμηνεύσει βιολογικά δεδομένα, όπως γονιδιώματα, πρωτεΐνες και άλλες βιολογικές πληροφορίες.  
    • Γονιδίωμα: είναι το σύνολο του γενετικού υλικού ενός οργανισμού, που περιλαμβάνει όλη την πληροφορία που καθορίζει τις βιολογικές του λειτουργίες και χαρακτηριστικά.
       
    • Διαγνωστικό τεστ: Ιατρικό τεστ που γίνεται για τη διάγνωση μιας ασθένειας. 
       
    • Eπιστημονικά ευρήματα και στοιχεία (evidence): Ο αγγλικός όρος evidence χρησιμοποιείται στις θετικές επιστήμες και τη στατιστική για να αναφερθεί σε στατιστικά σημαντικά ευρήματα. Στα ελληνικά, η απόδοσή του όρου ως «απόδειξη» δεν αποδίδει πλήρως το νόημα της λέξης όπως χρησιμοποιείται στην Στατιστική επιστήμη. Καλύτερη απόδοση είναι ο όρος «επιστημονικά ευρήματα και στοιχεία» ή «ενδείξεις», καθώς αναφέρεται σε ευρήματα που καταρρίπτουν μια υπόθεση, όπως τα «αποδεικτικά στοιχεία» σε μια αστυνομική έρευνα.
    • Ερμηνεύσιμη ΤΝ (Explainable AI): Τεχνικές που χρησιμοποιούνται για την ερμηνεία της λειτουργίας και των αποφάσεων των  δικτύων ΤΝ (νευρωνικών δικτύων) αλλά και γενικότερων μεθόδων τεχνητής νοημοσύνης.
    • Ιατρικές Απεικονίσεις (medical images): Τεχνικές απεικόνισης του εσωτερικού του σώματος ενός βιολογικού οργανισμού με σκοπό τον εντοπισμό προβλημάτων σε όργανα, οστά και λειτουργίες του σώματος.
       
    • Τυχαιοποιημένη Κλινική δοκιμή (randomized clinical trials): Ελεγχόμενη επιστημονική μελέτη σε ασθενείς που αποσκοπεί στην αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας και της ασφάλειας φαρμάκων και θεραπειών. Οι θεραπείες ανατίθενται τυχαία, χωρίς γνώση των ασθενών για την θεραπεία που λαμβάνουν, εξασφαλίζοντας έτσι αξιόπιστες συγκρίσεις.
       
    • Τυχαιοποίηση: Η τυχαία ανάθεση θεραπειών στους ασθενείς μιας κλινικής δοκιμής.
       
    • Λειτουργική Μαγνητική Τομογραφία  (Functional MRI, fMRI): Σύγχρονη μέθοδος χαρτογράφησης του εγκεφάλου που εντοπίζει και μελετά κέντρα κρίσιμων για τον άνθρωπο λειτουργιών όπως είναι π.χ. η ομιλία και η μνήμη.
       
    • Μαγνητική τομογραφία (Μagnetic resonance imaging, MRI): Ιατρική απεικόνιση βασισμένη σε μαγνήτες και ραδιοκύματα.  Είναι χρήσιμη για την εξέταση μαλακών ιστών, όπως εγκέφαλος, καρδιά και μύες.  
       
    • Μικροσυστοιχίες (microarrays)  είναι μια τεχνική που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της γονιδιακής έκφρασης και την ανάλυση μεγάλων ποσοτήτων γενετικών δεδομένων. Πρόκειται για μια πλακέτα που περιέχει χιλιάδες μικροσκοπικές θέσεις (probe spots), στις οποίες βρίσκουμε συγκεκριμένα γονίδια ή αλληλουχίες DNA.
       
    • Μηχανική Μάθηση (Machine Learning): αποτελεί κομμάτι της τεχνητής νοημοσύνης και αναφέρεται σε αλγορίθμους και στατιστικά/μαθηματικά μοντέλα που επιτρέπουν στους υπολογιστές να «μαθαίνουν» από δεδομένα και να παράγουν προβλέψεις με βάση τις οποίες μπορούμε να πάρουμε αποφάσεις.
       
    • Μοντέλα (Προβλεπτικά/Περιγραφικά/Ερμηνευτικά):  βλ. Μοντελοποίηση.
       
    • Mοντελοποίηση και (στατιστικά/προβλεπτικά) μοντέλα: Η διαδικασία κατασκευής στατιστικών ή μαθηματικών μοντέλων που εξηγούν ή προβλέπουν ένα φαινόμενο. Μερικές φορές στην μηχανική μάθηση αναφέρεται και ως αλγόριθμος, δηλαδή μία σειρά εντολών που εκτελεί ένας υπολογιστής για να εφαρμόσει τα μοντέλα αυτά.
       
    • Μπεϋζιανή Στατιστική ή Στατιστική κατά Bayes (Bayesian Statistics): Κλάδος της στατιστικής που βασίζεται στο Θεώρημα του Bayes για την εκμάθηση μοντέλων από δεδομένα. Αυτή η προσέγγιση απαιτεί την εισαγωγή εκ-των-προτέρων πληροφορίας (prior), η οποία συνδυάζεται με τα δεδομένα για τον υπολογισμό της εκ-των-υστέρων κατανομής (posterior). Η εκ-των-υστέρων κατανομή χρησιμοποιείται για πρόβλεψη και εξαγωγή συμπερασμάτων.
       
    • Συγχυτικός Παράγοντας (confounding factor): Ένας παράγοντας/χαρακτηριστικό που μπορεί να οδηγήσει σε εσφαλμένα επιστημονικά ευρήματα αν δεν τον λάβουμε υπόψη στην ανάλυση μας.
       
    • Τεχνητή Νοημοσύνη, ΤΝ (Artificial Intelligence, AI): αναφέρεται σε σύνθετους αλγορίθμους που όταν εφαρμοστούν μπορούν να μιμηθούν ανθρώπινες λειτουργίες όπως η μάθηση, ομιλία, και η πρόγνωση (με βάση επεξεργασία δεδομένων). Ο όρος επίσης μπορεί να αναφέρεται και στο σχετικό κλάδο της Πληροφορικής.
       
    • Τομογραφία Εκπομπής Ποζιτρονίων (Positron emission tomography, PET): Ιατρική απεικόνιση που χρησιμοποιεί ραδιενεργά ισότοπα και ανιχνευτές για να δημιουργήσει εικόνες των εσωτερικών διαδικασιών του σώματος, όπως η καύση ενέργειας και ο μεταβολισμός.
       
    • Ψευδοφάρμακο ή Εικονικό Φάρμακο (placebo): είναι μια εικονική ή ανενεργή θεραπεία που χρησιμοποιείται για ψυχολογικούς λόγους σε μια κλινική μελέτη στην οποία οι συμμετέχοντες δε γνωρίζουν ποια θεραπεία λαμβάνουν. Τα αποτελέσματα αυτής της θεραπείας χρησιμοποιούνται ως σημείο αναφοράς για τις ενεργές/νέες θεραπείες.